GIẢI THƯỞNG DỊCH THUẬT
DỊCH GIẢ PHẠM GIA THIỀU

Dịch giả Phạm Văn Thiều đã có rất nhiều công trình dịch thuật công phu và nghiêm túc trong lĩnh vực phổ biến kiến thức khoa học, trong đó có thể kể những dịch phẩm có giá trị sau đây :

- « Lược sử thời gian » của Stephan Hawking (dịch cùng Cao Chi), đã được tái bản năm lần

- « Hỗn độn và hài hoà » của Trịnh Xuân Thuận (dịch cùng Nguyễn Thanh Dương), tái bản ba lần

- « Trò chuyện với nhà vật lý thiên văn Trịnh Xuân Thuận », tái bản ba lần

- « Cái vô hạn trong lòng bàn tay » của Trịnh Xuân Thuận, tái bản bốn lần

- « Nguồn gốc » của Trịnh Xuân Thuận (dịch cùng Ngô Vũ), tái bản bốn lần

- « Giai điệu dây và bản giao hưởng vũ trụ » của Brian, Greene, tái bản bốn lần

- « Định lý cuối cùng của Fermat » của Simon Singh (Dịch cùng Phạm Việt Hưng), tái bản ba lần

- « Vật lý và triết học » của Werner Heisenberg (dịch cùng Trần Quốc Túy)

Giải thưởng này là hoàn toàn xứng đáng với dịch giả Phạm Văn Thiều, không có  gì cần bàn luận thêm. Nếu thử làm một thăm dò ý kiến độc giả đủ mọi lứa tuổi về những công trình dịch thuật và phổ biến những tinh hoa tri thức khoa học thế  giới thì chắc chắn tên ông sẽ nổi bật. Giải này khẳng định tài năng và tâm huyết của dịch giả đã đóng góp tích cực vào sự nghiệp khởi động lòng yêu thích và khám phá khoa học trong thế hệ trẻ. Có lẽ ông là người đi đầu trong phong trào dịch thuật khoa học cận đại - Vật lý lượng tử, Thiên văn, Vũ trụ học - ở Việt Nam.

Bản thân dịch giả là một nhà vật lý lý thuyết hạt nhân nghiêm túc và say mê. Khi còn là nghiên cứu sinh ở Đại học Paris Sud (Orsay)  trong những năm đầu 1980 đầy khó khăn của đất nước, lần đầu được tiếp cận với thế giới khoa học tiên tiến, ông đã cố gắng tinh luyện hai ngoại ngữ Pháp, Anh để trước hết tiếp nhận và triển khai cho cá nhân mình nhiều tác phẩm tinh hoa khoa học phổ biến cho đại chúng. Thận trọng khi cùng với GS Cao Chi dịch bản Lược sử  Thời gian của S. Hawking coi như một thử thách ban đầu thành công, những cuốn sách ông kén chọn để  biên dịch về sau đều là những tuyệt tác, đặc biệt cuốn Giai điệu bí ẩn, tác phẩm đầu tay tuyệt vời của Trịnh Xuân Thuận.  Cuốn này đã gây cảm mến cho một người đọc đặc biệt là Tổng thống Pháp F. Mitterand, khiến ông đã  mời tác giả về cùng trong chuyến thăm chính thức Việt Nam năm 1993.

Cuốn Giai điệu dây và bản giao hưởng Vũ trụ của Brian Greene minh chứng tài nghệ dịch thuật và sự tinh tường nhạy bén của Phạm Văn Thiều. Đó là một best seller (sau quay thành phim cho truyền hình) về một đề tài nóng bỏng là Lý thuyết Siêu dây,  biên giới của Vật lý hiện đại - Lượng tử hòa nhịp với Tương đối, hai cột trụ của khoa học  -  tuy quyến rũ và lý thú nhưng vô cùng khó khăn trong dịch thuật. Nhiều từ ngữ và  khái niệm mới  của vật lý thêm vào cách diễn giảng độc đáo của tác giả khiến người dịch phải hết sức quán triệt nội dung khoa học mới có thể chuyển ngữ nổi một tác phẩm diệu vời này. Và ông đã thành công với bốn lần tái bản.

Bản dịch cuốn Vật lý và Triết học của W. Heisenberg vừa xuất bản cũng là một thành tựu lớn của dịch giả cộng tác với Trần Quốc Túy. Điều đáng chú ý là các dịch giả đã công phu thêm vào Nguyên bản của Heisenberg (viết năm 1956, phản ảnh quan điểm của trường phái Copenhagen mà tác giả là đại diện tiêu biểu với N. Bohr) hai bài giới thiệu của D. Lindley và P. Davies để cập nhật cái khó khăn cốt lõi của Cơ học lượng tử là chuyện diễn dịch (interpretation) nó. Thực thế, ai trong chúng ta, nhất là các nhà vật lý chuyên nghiệp, khi đến với Lượng tử  đều cảm thấy có cái gì lạ lùng, đầy bí ẩn, khó nắm bắt toàn diện trong sự diễn dịch.  Ngoài quan điểm Copenhagen là những quan điểm khác với D. Bohm, với A. Einstein, B. Podolski và N. Rosen (EPR) và định lý  của J. Bell để kiểm chứng qua thực nghiệm hệ quả của những quan điểm này. Hơn nữa trong phần Phụ trú công phu của bản dịch, bài Tôn giáo và Khoa học (phiếm luận trao đổi giữa tác giả với các bạn đồng nghiệp: P. Dirac, N. Bohr, W. Pauli)  mang lại cho độc giả nhiều suy ngẫm, học hỏi thú vị.

Với những đóng góp to lớn của TS Phạm Văn Thiều, Giải Phan Châu Trinh cho ông còn là niềm động viên lớn cho các nhà khoa học trong việc tạo dựng một nền văn hóa khai sáng và hiện đại cho dân tộc.